Bullying – Σχολικός Εκφοβισμός: Η μάστιγα της εποχής.

«Τον Φώτη τον πειράζανε τα παιδιά στο λύκειο, γιατί φερόταν κάπως με θηλυπρέπεια. Μια φορά τον στριμώξανε οι νταήδες στις τουαλέτες, τον σπρώξανε σαν να φαίνεται σκυμμένος κι ένας άλλος έβγαλε τα βρακιά του. Δεν του κάνανε τίποτα άλλο, αλλά εκείνη τη στιγμή τον βγάλανε φωτογραφία, με το κινητό

και τη στείλανε σε όλο το σχολείο. Ε ο Φώτης δεν ξαναπάτησε σχολείο, το σταμάτησε» (Πρεκατέ, 2008, σελ. 101).

Ίσως από τα πιο συχνά φαινόμενα στην σημερινή μας κοινωνία. Αντίστοιχες ιστορίες πολλές. Ιστορίες που πήραν και το φως της δημοσιότητας. Ιστορίες με τραγική κατάληξη. Bullying, φαινόμενο που ανθίζει στις σημερινές εξελιγμένες κοινωνίες. Σε κοινωνίες που η μάθηση είναι ελεύθερη, σε κοινωνίες που υποτίθεται δεν είναι τριτοκοσμικές αλλά εξελιγμένες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Πάμε όμως να δούμε βαθύτερα το θέμα του bulling ή στην ελληνική μετάφραση σχολικός εκφοβισμός.

Ο όρος Bullying

Ο όρος σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ο πιο ακριβής καθώς τον εκφοβισμό αυτόν δεν θα τον συναντήσουμε μόνο στα σχολεία αλλά και στις γειτονιές, στο ίντερνετ, στις κατασκηνώσεις κλπ. Το bullying είναι ο κοινά καλύτερος αποδεκτός όρος. Τι είναι bullying? Ως bullying ορίζουμε τις πράξεις παρατατικού χαρακτήρα οι οποίες τελούνται από ανήλικους εναντίων ανηλίκων και έχουν επαναλαμβανόμενο ρυθμό εμφάνισης (Γιωτάκος & Τσιλιάκου, 2008). Είναι λοιπόν μια κατάσταση συνεχούς τρομοκρατίας στο θύμα από συνομηλίκους του. Είναι ένα φαινόμενο που επηρεάζεται από τις αντίληψης της εκάστοτε κοινωνίας. Παλιά εθεωρείτο μέρος της «πλάκας»  μεταξύ των παιδιών  και τρόπος «σκληραγώγησης για να βγουν στην  κοινωνία». Ευτυχώς τώρα πια στις περισσότερες χώρες γνωρίζουν ότι επρόκειτο για αντικοινωνική συμπεριφορά που τραυματίζει, ανεπανόρθωτα μερικές φορές, εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο. Στατιστικές της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης αναφέρουν ότι 15-30% των μαθητών έχουν εμπλακεί σε φαινόμενα εκφοβισμού είτε ως θύματα είτε ως θύτες (Πρεκατέ, 2008). Και στην χώρα μας όμως οι έρευνες δείχνουν ανησυχητικά υψηλά επίπεδα bullying. Στο πλαίσιο μιας διευρωπαϊκής μελέτης για την ποιότητα ζωής παιδιών και εφήβων, που έγινε σε 1200 Έλληνες ηλικίας 12-18 ετών το 22% απάντησαν ότι έχουν δεχθεί εκφοβισμό και μη αποδοχή από τους συνομηλίκους τους στο σχολικό περιβάλλον (Πετροπούλου, 2006). Ενώ σε ‘έρευνα της ΕΚΚΕ σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης  το 30% αναφέρουν ότι έχουν δεχθεί απειλές, το 17% ότι έχουν δεχθεί επίθεση χωρίς λόγο και το 12% ότι έχουν απουσιάσει από το σχολείο τους από 1-10 μέρες γιατί δεν ένιωθαν ασφαλείς (Τσιγκανού, 2004). Τα κορίτσια έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εκφοβίσου λεκτικά, να διαδίδουν φήμες, να απομονώνουν από ομάδες. Τα αγόρια έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ασκήσουν σωματική βία.

Μορφές bullying

• Σωματική βία: ελαφρά χτυπήματα, σπρωξιές, κλωτσιές, γροθιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κλπ
• Συναισθηματική βία: διάδοση φημών, δολοπλοκίες σε κοινωνικές σχέσεις, προσπάθειες για κοινωνικό αποκλεισμό, εκβιασμό ή εκφοβισμό κλπ.
• Λεκτική βία: σαρκασμός, λεκτικά πειράγματα, παρατσούκλια, απειλές, βρίσιμο, ειρωνεία κλπ.
• Σεξουαλική βία: ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα με σεξουαλικό περιεχόμενο, χυδαία γράμματα και εικόνες κλπ.
• Ηλεκτρονική βία: χρήση ίντερνετ, email, chat room, sms, mms, Facebook και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου απειλούν και ταπεινώνουν με προσβλητικό περιεχόμενο τα παιδιά. (Γιωτάκος & Τσιλιάκου, 2008; Πρεκατέ, 2008).

Αίτια

Κοινωνικά αίτια όπως η βία και ο ανταγωνισμός που πλέον γίνονται καθημερινώς ανεκτά και προβάλλονται μαζικά. Η μίμηση των παιδιών από την οικογένειά τους αλλά και από την τηλεόραση με τα πρότυπα που προβάλει. Η παραμέληση των παιδιών από τους γονείς. Η σωματική τιμωρία του παιδιού η οποία είναι η εύκολη και γρήγορη αντίδραση του γονιού που δεν αφιερώνει χρόνο στην διαπαιδαγώγηση του παιδιού του και η οποία οδηγεί το παιδί στην εφαρμογή βίας σε άλλα παιδιά είναι μερικά από τα αίτια που οδηγούν το παιδί στην πράξη του εκφοβισμού. Έτσι τα παιδιά μπορεί να μην καταλαβαίνουν ότι συμπεριφέρονται λανθασμένα αλλά και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η συμπεριφορά τους αυτή στο θύμα, να αντιγράφουν συμπεριφορές μεγαλύτερων, να ανήκουν σε μια ομάδα που υιοθετεί αυτές τις συμπεριφορές και από φόβο αλλά και ανάγκη για αποδοχή να πράττουν και αυτά το ίδιο, να μην δέχονται επαρκή επιτήρηση από το σπίτι, να κακοποιούνται στο σπίτι, να έχουν πέσει θύματα από μεγαλύτερα παιδιά, να ζηλεύουν, να μην έχουν αποκτήσει άλλες κοινωνικές δεξιότητες, να έχουν προσωπικές δυσκολίες και να εκτονώνουνε τα επιθετικά τους συναισθήματα προς τους άλλους (Πρεκατέ, 2008).

Χαρακτηριστικά παιδιών - θυτών

Τα παιδία αυτά έχουν την ανάγκη α νιώσουν ισχυροί/δυνατοί και αντλούν ευχαρίστηση και ικανοποίηση με το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους. Παρουσιάζουν επιθετικότητα, σωματική δύναμη, εύκολη προσφυγή στη βία, χαμηλές κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια, δειλία, ανάγκη για προσοχή, συναισθηματική ανωριμότητα, ανευθυνότητα, έλλειψη ενσυναίσθησης, χαμηλή σχολική επίδοση, λένε εύκολα και συχνά ψέματα, περιφρονούν τους άλλους, ζηλεύουν και συνήθως προέρχονται από δυσλειτουργικό περιβάλλον, ενώ δικαιολογούν τον εαυτό τους λέγοντας ότι τα θύματα τους προκάλεσαν. Έχουν την ανάγκη να μαζέψουν «θαυμαστές» γύρω τους, κάτι το οποίο και πετυχαίνουν συνήθως από φόβο. Τις περισσότερες φορές έχουν κακοποιηθεί από το οικογενειακό τους περιβάλλον, μαθαίνοντας έτσι ότι το να είναι κανείς ευάλωτος και αδύναμος είναι οδυνηρό με αποτέλεσμα να μισούν την αδυναμία και να επιτίθενται σε παιδιά που νιώθουν αδύναμα (Πρεκατέ, 2008). Σε παιδιά που παρουσιάζουν τέτοια συμπεριφορά από μικρή ηλικία συνήθως διαπιστώνουμε ότι υπάρχει έλλειψη αγάπης και προσοχής, ή αυξημένη κριτική χωρίς έπαινο των καλών του στοιχείων, ή τέλος ότι είναι μάρτυς βίαιης συμπεριφοράς στο σπίτι ή στην τηλεόραση.

Χαρακτηριστικά παιδιών – θυμάτων

Τα παιδιά θύματα είναι ήσυχοι, ευαίσθητοι μαθητές αγχώδεις και ανασφαλείς. ΄έχουν υψηλές ηθικές αρχές, αποστροφή προς την βία, υπευθυνότητα, ανεκτικότητα, χαμηλή αυτοπεποίθηση, εσωστρέφεια και είναι αρκετά ευάλωτοι. Συνήθως έχουν υπερπροστατευτικούς γονείς και έχουν την ανάγκη της αποδοχής και της έγκρισης. Θα συνεχίσουν να κάνουν προσπάθειες να συμφιλιωθούν με το θύτη. Υπάρχει περίπτωση να είναι και αυτά θύματα κακοποίησης στην οικογένειά τους, λεκτικής, σωματικής ή συναισθηματικής. Ενώ η έλλειψη στοργής και αφοσίωσης από τους γονείς προδιαθέτει τα παιδιά να γίνουν θύματα εκφοβισμού (Olweus, 1993). Βασικό χαρακτηριστικό της συρματοποίησης είναι η διαφορετικότητα δηλαδή η απόκλιση από κάποιον κοινά αποδεκτό μέσο όρο χαρακτηριστικών ή συμπεριφορών. Για αυτό τον λόγο θα δούμε συχνά θύματα με ανεπτυγμένη μαθητική κουλτούρα, παιδιά άλλης εθνικότητας, θρησκείας, ή παιδιά με κάποια αναπηρία, ιδίως όταν αυτή είναι αρκετά φανερή (Γιωτάκος & Τσιλιάκου, 2008).

Συνέπειες του φαινομένου

Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου ποικίλουν και αριθμό αλλά και σε σοβαρότητα. Πρώτα από όλα το κλίμα φόβου που μπορεί να επικρατεί σε ένα σχολικό περιβάλλον επηρεάζει όχι μόνο τους θύτες και τα θύματα αλλά λίγο ή πολύ όλους τους μαθητές καθώς εμποδίζει την ικανότητά ρους να μάθουν και δημιουργεί αντικοινωνικές συμπεριφορές. Θύματα και θύτες αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα όπως μοναξιά, δυσκολία να κάνουν φίλους, μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχίες στο σχολείο και πολλές φορές οδηγούν στην υιοθέτηση προβληματικών συμπεριφορών όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ. Αντικοινωνικές ή παραβατικές συμπεριφορές μπορεί να εμφανιστούν όπως οι βανδαλισμοί, οι κοπάνες, οι κλοπές, χρήση ναρκωτικών αλλά και διακοπή του σχολείου. Και ας περάσουμε στη μια από τις πιο σημαντικές συνέπειες για τους θύτες. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα παιδιά θύτες στην πορεία της ζωής τους ως ενήλικες εμφανίζουν εγκληματική συμπεριφορά. Σε έρευνα στην Σουηδία και την Νορβηγία βρέθηκε ότι το 60% των παιδιών θυτών καταδικάστηκαν για τουλάχιστον ένα έγκλημα ως ενήλικες, και το 35-40% είχαν 3 και πλέον καταδίκες από την ηλικία των 24 (Olweus, 1993). Φυσικά θα πρέπει να αποφευχθεί η ετικετοποίηση. Δεν γίνονται όλα τα παιδιά θύτες εγκληματίες αλλά και με την κατάλληλη θεραπεία από μικρή ηλικία οι επιπτώσεις α είναι μηδαμινές. Τέλος μια σοβαρότατη συνέπεια για τα παιδιά θύματα είναι ο θάνατος είτε εκούσια είτε ακούσια. Αρκετές περιπτώσεις λόγω τραυματισμών που επέφεραν τον θάνατο χωρίς όμως να ήταν αυτό το επιθυμητό αποτέλεσμα από τους θύτες είτε λόγω αυτοκτονιών των παιδιών θυμάτων καθώς δεν άντεχαν άλλο αυτή την κατάσταση. Σύμφωνα με έρευνες στην Μ. Βρετανία 16 μαθητές αυτοκτονούν κάθε χρόνο εξαιτίας του σχολικού εκφοβισμού (Πρεκατέ, 2008).

Οδηγίες για γονείς

• Τακτική επικοινωνία με το παιδί
• Παρατηρήστε αν το παιδί σας δείχνει σημάδια ότι έχει πέσει θύμα εκφοβισμού όπως: το παιδί επιστρέφει σπίτι πεινασμένο, με κατεστραμμένα πράγματα, ζητά ή κλέβει χρήματα, έχει ανεξήγητες μελανιές, γίνεται ανεξήγητα επιθετικό στο σπίτι, φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό ή τα μέσα μαζικής δικτύωσης και φοβάται όταν λαμβάνει μηνύματα, φοβάται να πάει μόνο του σχολείο, έχει συχνές απουσίες από το σχολείο, δείχνει ανήσυχο, χάνει την αυτοπεποίθησή του, αρχίζει να τραυλίζει, σταματά να τρώει, έχει εφιάλτες, πέφτει η σχολική του επίδοση.
• Τονίστε στο παιδί σας ότι δεν φταίει αυτό.
• Μην πιέσετε το παιδί να κάνει αντεπίθεση.
• Διδάξτε του να στέκεται όρθιο με αυτοπεποίθηση και να λέει δυνατά «ΣΤΑΜΑΤΑ» και να φεύγει.
• Μιλήστε με τον δάσκαλο ή τον διευθυντή
• Διατηρήστε επικοινωνία με το παιδί, το σχολείο αλλά και τους υπόλοιπους γονείς.
• Μην δεχτείτε τις αφορμές που χρησιμοποιεί ο θύτης.
• Μην πιέσετε το παιδί σας να πάει σχολείο εάν αυτό αρνείται επίμονα.
• Μην υποτιμάτε τις συνέπειες του εκφοβισμού.
• Επαινείτε το παιδί σας σε κάθε ευκαιρία και δώστε του να αναλάβει ευθύνες ώστε να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του.
• Γράψτε το παιδί σας σε άλλες ομαδικές δραστηριότητες
• Διδάξτε στο παιδί σας τρόπους να αποκτά και να διατηρεί φίλους.
• Αν το παιδί σας τραυματιστεί από τους εκφοβιστές ενημερώστε την αστυνομία και γνωστοποιήστε στο σχολείο ότι την έχετε ενημερώσει.
• Απαιτήστε από το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς του παιδιού που εκφοβίζει.
• Αν ο εκφοβισμός δεν αντιμετωπισθεί αλλάξετε σχολείο και ενημερώστε το καινούργιο για την κατάσταση.
• Σε περιπτώσεις σωματικής απειλής διδάξτε το παιδί σας να φωνάζει δυνατά «ΑΣΕ ΜΕ» ή «ΦΥΓΕ».
• Αν μάθετε από το παιδί σας ότι κάποιο άλλο παιδί θυματοποιείται τότε ενημερώστε το σχολείο.
• Επισκεφτείτε κάποιον εκπαιδευμένο σε αυτό το θέμα ειδικό ψυχικής υγείας ώστε να σας συμβουλέψει αλλά και να σας ενημερώσει αν χρειάζεται θεραπεία.
• Ποτέ μην στέλνετε το παιδί σας σχολείο αν υποπτεύεστε ότι δεν θα είναι ασφαλές.
• ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΑΞΙΖΕΙ ΕΝΑ ΗΡΕΜΟ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ! ΠΡΟΣΦΕΡΕΤΕ ΤΟ!

Παρακαλώ μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Στην σελίδα ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ θα βρείτε το πως.

Γιωτάκος, Ο. & Τσιλιάκου, Μ. (2008). Ο κύκλος της κακοποίησης. ΑΘΗΝΑ: Αρχιπέλαγος.

Πετροπούλου, Ε. (2006). Δεύτεροι στη λίστα της βίας οι Έλληνες 15χρονοι. Ημερησία, 10-6-2006.

Πρεκατέ, Β. (2008). Η κακοποίηση του παιδιού στο σχολείο και στην οικογένεια. ΑΘΗΝΑ: ΒΗΤΑ medical arts.

Τσίγκανου, Ι. (2004). Εικόνες και αναπαραστάσεις βίας στο ελληνικό σχολείο. ΑΘΗΝΑ: Νομική Βιβλιοθήκη.

Olweus, D. (1993). Bullying at school – What we know & what we can do. Blackwell Press.

ΟΝΑΣΟΓΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑ

ONASOGLOU CHRISTINA GEORGIA

ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

HEALTH PSYCHOLOGIST

BA (HONS) ΠΤΥΧΙΟ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Bachelor on Psychosocial Studies

ANGLIA RUSKIN UNIVERSITY

MSc ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Master of Science on Health Psychology

CARDIFF METROPOLITAN UNIVERSITY

Ειδίκευση στην ΙΑΤΡΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ και στην ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ